Geschiedenis op het Internet

Archieven

door Jozef Schildermans

(verschenen in Tijdingen uit Leuven nr. 118)

(geschreven april 1999, gewijzigd 17/06/99)

"In mijn tijd…" Oudere jongeren en jonge ouderen nemen die drie woorden vaak in de mond. Het hoort bij het proces van het ouder worden. Die drie woorden hebben vaak een verborgen betekenis. "…was alles beter," is de verborgen, conservatieve reflex die er achter schuilgaat. Vechten tegen die reflex gaat steeds moeizamer naarmate de ledenmaten verstrammen, de aderen verkalken en de hersencellen afsterven.

In mijn tijd bestond het Internet niet. Althans, het bestond wel, maar we kenden het niet en hadden er geen toegang toe. In mijn tijd bestond de personal computer niet eens. In mijn tijd was ik al blij dat ik over een elektronische typmachine beschikte met een geheugen van acht tekens om mijn licentiaatverhandeling mee uit te tikken. In mijn tijd kon je archief- en bibliotheekcatalogussen niet online raadplegen.

Kwaliteit

Wellicht is vandaag niet alles beter, gewoon anders, maar ik zou een stukje van "mijn tijd" toch graag willen ruilen voor vandaag. Dat komt vooral omdat in mijn beroep – informaticajournalist – computers en het Internet niet meer weg te denken zijn. Ik beweer niet dat mijn beroepsleven er gemakkelijker, laat staan simpeler is op geworden. Wel laat de IT (Informatie Technologie) me toe om dagelijks een pak meer werk te verzetten, zonder dat de kwaliteit er onder lijdt, in tegendeel.

Mijn opleiding als historicus komt me bij dat laatste onderdeel – kwaliteitsbewaking – goed van pas. De hoeveelheid informatie die ik dagelijks over me heen krijg, is enorm gestegen, maar tegelijk zit er meer dan ooit kaf tussen het koren. Kritisch bronnenonderzoek werd noodgedwongen mijn tweede natuur, en zo hoort het ook in cyberspace. Informatie-overdaad of information overload is niet zomaar een modewoord, voor mij is het een beroepsrisico. Je hoeft geen helderziende te zijn om te voorspellen dat het dat voor steeds meer mensen zal worden, of al is geworden. Er verschijnen zelfs boeken over dit onderwerp, zoals Managing Information; Avoiding Overload van Trevor Bentley (ISBN 0749426829, uiteraard online te koop, bijvoorbeeld bij Frontstage).

eFloris

Historici zijn net als journalisten informatie(ver)werkers. De IT wordt ook in hun leven steeds belangrijker. Initiatieven zoals eFloris, het Digitaal Stadsarchief Antwerpen, tonen aan dat we nog maar aan het begin van die evolutie staan.

De catalogi van de belangrijkste bibliotheken kun je ondertussen raadplegen via het Internet. Archieven volgen mondjesmaat. Maar bij eFloris is er méér aan de hand. Het is de geboorte van een waarlijk digitaal archief, waar je niet alleen inventarissen, maar ook documenten online kunt opzoeken en raadplegen. Het Stadsarchief Antwerpen verzamelt nu ook documenten die alleen maar in digitale vorm bestaan. Steeds meer bestuurszaken worden in Antwerpen (zoals bij andere overheden) immers uitsluitend via computerdocumenten afgehandeld. Papier komt er in veel gevallen niet meer aan te pas.

Die evolutie zal het archiefwerk op termijn grondig veranderen. Uiteraard heeft dit ook gevolgen voor toekomstige historici, niet alleen op het gebied van opzoekwerk maar ook – en wellicht vooral – bij de bronnenselectie.

Acrobat

Wil je daar nu al een voorproefje van, dan is een bezoek aan eFloris een goed vertrekpunt. In Antwerpen koos men er voor documenten te digitaliseren in het PDF-formaat. PDF of Portable Document Format is een door het Amerikaanse bedrijf Adobe ontwikkelde methode om documenten gemakkelijk te kunnen uitwisselen tussen verschillende dragers. Het programma om documenten te digitaliseren kost geld, maar het programma om ze te lezen kun je gratis downloaden van het Internet (op eFloris vind je de nodige verwijzingen). PDF is ondertussen uitgegroeid tot een standaard die je zowat overal op het Internet terugvindt. Het is dus een goed idee om de Adobe Acrobat Reader (het leesprogramma) op jouw computer te installeren. Het hecht zich naadloos vast aan je webbrowser (Microsoft Internet Explorer of Netscape Navigator).

Sommige documenten zoals inventarissen en lijsten heeft eFloris opgeslagen in MDB-formaat. Dit is een databaseformaat dat wordt gebruikt door Microsoft Access. Dit formaat is veel minder universeel dan PDF, maar op een Windows-computer (of een Macintosh met Microsoft Internet Explorer en Office) kun je het vlot openen. Op andere systemen zul je misschien een conversieslag moeten uitvoeren of zul je de informatie niet kunnen raadplegen.

Standaardisatie

Een bezoekje aan eFloris toont al onmiddellijk één van de vele problemen die de digitalisering van archieven en documenten met zich mee brengt. De IT evolueert zo snel dat een standaard die vandaag bestaat, morgen wellicht is vergeten. Bovendien zijn niet alle "standaarden" ook écht standaard. Wellicht kan de overgrote meerderheid van de computergebruikers Access MDB-bestanden lezen of converteren, maar er zijn ook een heleboel gebruikers die flink wat last zullen ondervinden om dergelijke bestanden te gebruiken. De MDB-versie die eFloris hanteert is trouwens niet de meest recente, maar gelukkig kunnen recentere versies van Access het oude formaat nog lezen. Over dit en andere problemen wordt gepalaverd in het Europese project European Visual Archives (EVA), waar het Stadsarchief Antwerpen partner van is. EVA werkt aan een proefproject waarbij men zoekt naar een standaardmanier om foto-archieven te digitaliseren en beschikbaar te stellen voor onderzoekers en voor het grote publiek. Geïnteresseerden kunnen op de EVA-website een korte vragenlijst van het Antwerpse stadsarchief invullen over het gebruik van het foto-archief.

Andere archieven

Steeds meer Belgische archieven beschikken over een webstek. Ik besluit deze eerste bijdrage met een overzichtje (de beoordelingen tussen haakjes zijn volledig voor mijn rekening).

Algemeen Rijksarchief. Overzicht van alle rijksarchieven in België (met toegangsgegevens). Geautomatiseerde toegang van bepaalde verzamelingen via Clavis (voorlopig alleen overzichten van de microfilms van de parochieregisters in Hasselt en Brugge). (C+). Overzicht van alle rijksarchieven in België (met toegangsgegevens). Geautomatiseerde toegang van bepaalde verzamelingen via Clavis (voorlopig alleen overzichten van de microfilms van de parochieregisters in Hasselt en Brugge). (C+)

Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven. Agrippa (de klapper met vijftigduizend namen van personen en verenigingen) kan men grotendeels online raadplegen. (B-). Agrippa (de klapper met vijftigduizend namen van personen en verenigingen) kan men grotendeels online raadplegen. (B-)

Katholiek Documentatie en Onderzoekscentrum. Overzicht van de archieven en een lijst van de gepubliceerde inventarissen (maar helaas niet de inventarissen zelf). (C-). Overzicht van de archieven en een lijst van de gepubliceerde inventarissen (maar helaas niet de inventarissen zelf). (C-)

Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis. Beschrijving van het museum en virtueel bezoek, maar geen online raadpleging van het archief. (D). Beschrijving van het museum en virtueel bezoek, maar geen online raadpleging van het archief. (D)

Museum Plantin-Moretus. Catalogus online raadpleegbaar via Anet (catalogus van de Universiteitsbibliotheken van Antwerpen). (B-). Catalogus online raadpleegbaar via Anet (catalogus van de Universiteitsbibliotheken van Antwerpen). (B-)

Stadsarchief Gent. Overzicht van de verzamelingen. Een beperkt aantal inventarissen staan online in webformaat (bijvoorbeeld penningkohieren van de 16^de eeuw). (C-). Overzicht van de verzamelingen. Een beperkt aantal inventarissen staan online in webformaat (bijvoorbeeld penningkohieren van de 16^de eeuw). (C-)

Stadsarchief Mechelen. Sommige inventarissen staan online in webformaat. Helaas zijn nogal wat verwijzingen niet meer actueel. (C+). Sommige inventarissen staan online in webformaat. Helaas zijn nogal wat verwijzingen niet meer actueel. (C+)

KAPA (Kring van Archivarissen van de Provincie Antwerpen) publiceert op zijn website een overzicht van de archieven in de provincie. Je vindt er summiere informatiefiches met de openingsuren en soms een overzicht van de verzamelingen. (C+) (Kring van Archivarissen van de Provincie Antwerpen) publiceert op zijn website een overzicht van de archieven in de provincie. Je vindt er summiere informatiefiches met de openingsuren en soms een overzicht van de verzamelingen. (C+)

Pascal Janssens verzamelde op zijn website Archives in Belgium een overzicht van alle Belgische archieven die hij kon vinden. (B+)

Internet Introductie

Voel je je nog niet helemaal thuis in cyberspace dan kun je mijn online Internet Introductie raadplegen. Ze helpt je op weg bij je eerste stappen op het Internet. Suggesties voor deze rubriek zijn welkom op jozef@datatestlab.com.

URLs

Om de tekst niet teveel te ontsieren publiceren we de Universal Resource Locators (URLs) ofwel Internet-adressen onderaan dit artikel. Je kunt ze letterlijk intikken in het adresvak van je webbrowser (bij de meeste browsers kun je het stukje met "http://" gewoon weglaten; dat bespaart weer wat typwerk).

Frontstage (Belgische online boekenwinkel): http://www.frontstage.com/

Managing Information Overload (boek)

eFloris: http://www.dma.be/efloris

European Visual Archives: http://www.eva-eu.org/

Algemeen Rijksarchief: http://arch.arch.be/

Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven: http://www.dma.be/cultuur/AMVC/

Katholiek Documentatie en Onderzoekscentrum: http://www.kuleuven.ac.be/kadoc/

Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis: http://www.klm-mra.be/

Museum Plantin-Moretus

Stadsarchief Gent: http://www.gent.be/gent/ndl/cultuur/archind.htm

Stadsarchief Mechelen: http://www.mechelen.be/archief/archmech.htm

KAPA: http://kapa.kolgen.be/

Archives in Belgium

Internet Introductie: http://www2.datatestlab.com/internet/